Mogen we al terugkijken, of is het nog te vroeg? Mogen we ons al een beetje met onszelf verzoenen? En is het eigenlijk wel zo’n goed idee om achterom te kijken? Zo kondigt copagnie de KOE twijfelachtig de nieuwe voorstelling Achter/Af aan, waarin het gezelschap terugblikt op dertig jaar op de planken. Dat te vroeg achteromkijken gevaarlijk kan zijn, bewees alvast de mythische held Orpheus
- Pieter Desaever

Orpheus was een fantastische zanger die door alle Grieken werd geprezen voor zijn muzikaal talent. Op een dag kon hij met zijn lier de nimf Eurydice verleiden. De twee werden smoorverliefd op elkaar,  maar hun geluk was van korte duur. Een adder in het gras beet in de enkel van Eurydice waardoor zij stierf en in de onderwereld terecht kwam. 

Een tragisch liefdesepos

Verslonden van hartzeer besloot Orpheus de onderwereld te trotseren en Hades te overtuigen om Eurydice terug tot leven te wekken. Bevangen door de wondere muziek die Orpheus aan zijn troon kwam spelen, ging Hades akkoord. Het koppel mocht terugkeren naar het land van de levenden. Op één voorwaarde, tijdens de tocht naar boven mocht Orpheus niet achterom kijken naar zijn geliefde die hem op de voet zou volgen. Gebeten door verlangen en wantrouwend tegenover de afspraak met Hades, kon Orpheus zich vlak voor de poort naar de vrijheid niet bedwingen. Hij keek achterom en zag de liefde van zijn leven verdampen. 

Hij dwaalde nog enkele jaren treurend over de Griekse plateaus en had geen oog meer voor andere vrouwen. Dat maakte de andere nimfen, die ook wel de aandacht van een knappe zanger wilden genieten, woest, met als gevolg dat ze hem aan stukken scheurden. Te vroeg achterom kijken kan dus heftige gevolgen hebben. Het tragische liefdesverhaal en de muzikale figuur Orpheus inspireerden talloze componisten en muzikanten doorheen de jaren. 

Geïnspireerde componisten

Zo componeerde de ‘vader van symfonieën’, Joseph Haydn, in 1791 een hele opera over het verhaal, genaamd L’anima del filosofo. Ook een van de grootste pianovirtuozen aller tijden, Frans Liszt, baseerde zijn symfonisch gedicht, Orpheus, uit 1854 op het verhaal van de Griekse held. Liszt componeerde Orpheus vol vertrouwen. Het is een van de weinige stukken die hij onaangepast liet. Nog vele grootmeesters zouden Liszt volgen in zijn passie voor Orpheus en Eurydice. Waaronder Igor Stravinsky, die in 1947 het verhaal in een dertig minuten durend neoklassiek ballet goot.

Ook de rockwereld kon zich vinden in de mythe van de held met de lier. In 1967 schreef de psychedelische Britse rockband The Herd het nummer From The Underworld. Daarin zingt de band over de scène, waarin Orpheus zijn blik op Eurydice wierp en haar voorgoed kwijt raakte. The Herd gebruikt het verhaal als metafoor voor de ondergang van de Mod subcultuur die in de jaren zestig hevig botste met de rock subcultuur. 

De rockende lier

De rocker en poëet Nick Cave identificeert zichzelf deels met Orpheus. Samen met zijn band The Bad Seeds schreef hij het album en nummer The lyre of Orpheus. Cave gebruikt de mythe als metafoor voor het creatieve proces dat vaak gevaarlijke gevolgen kan hebben. Zo maakt hij van de rockende lier een moordwapen waarmee de Griekse held zijn Eurydice vermoordt. Hiermee wil Cave benadrukken dat kunst ook verraderlijk kan zijn, het kan mensen misleiden en tot gruwelijke daden aanzetten.

Ook Arcade Fire gebruikte de mythe om een maatschappelijk standpunt in te nemen. Met het tweeluik Awful Sound (Oh Euridice) en It’s Never Over (Hey Orpheus) kaart de Canadese indierockband de vervreemding aan, die tussen de mensen aan het groeien is door de modernisering van de samenleving. We kunnen volgens de Canadezen geen betekenisvolle relaties meer aangaan, omdat we steeds stoten op de muur van technologie.

Tenslotte bezingt Andrew Bird in Orpheo Looks Back de perfecte waarschuwing voor de KOE. Gewapend met een viool ter vervanging van de lier, waarschuwt hij dat achteromkijken voor pijnlijke ervaringen kan zorgen. Bird benadrukt dat achteromkijken ervoor zorgt dat er in het verleden ook slechte herinneringen schuilen die mogelijks traumatische ervaringen opnieuw kunnen opwekken. “They say you don’t look, ‘cause it’ll disappear.” De KOE is gewaarschuwd.

Een gewaarschuwde koe is er twee waard. Achteromkijken brengt gevaren met zich mee. Gelukkig lijkt Achter/Af een weloverwogen terugblik waardoor de onwaarschijnlijkheid heerst dat het rijkgevulde oeuvre van de KOE voor hun ogen zal verdampen. 

Meer weten over de voorstelling? Ontdek alles over Achter/Af hier.