Geheugenverlies in beweging

Zooming in on Loss vormt het tweede luik in Ann Van Den Broeks triptiek The Memory Loss Collection, waarin ze zich verdiept in het thema geheugenverlies. In dit middenstuk focust ze op het verlies: het verglijden van het ‘ik’ en het verlies dat de sociale omgeving ondergaat. Ann Van den Broek koppelde haar eigen ervaringen met een dementerende moeder aan diepgaande research, en vertaalde alles naar het podium.
— Frederic Clijmans

“Mijn werk wordt soms omschreven als theatraal, maar ik begin echt vanuit het lichaam en onze menselijke emoties: angst, agressie, lust,… Emoties kruipen in je lichaam, je spieren, je ademhaling,… Ik ben dat gaan isoleren, wat een heel intens en tijdrovend werk was. Iemand noemde het ‘emotioneel minimalisme’, en dat vind ik wel mooi.”

Hoe snel wist je dat je voor The Memory Loss Collection een trilogie nodig zou hebben?

“In het begin was het een vrij abstract idee, dat ik probeerde uit te diepen via research. Uit die zoektocht kwam uiteindelijk enorm veel materiaal. Er speelt een hoeveelheid aan perspectieven mee; die van de zorgverlener, de persoon zelf, de naasten, de maatschappij, wetenschappers,… Ik wist dat het niet allemaal in één stuk kon, dus splitste ik het op in drie. Wat achteraf een heel goed idee bleek te zijn.”

Veranderde je oorspronkelijke idee over The Memory Loss Collection in de loop van je research?

“Het idee was oorspronkelijk om uit te gaan van mijn persoonlijke ervaringen met een dementerende moeder. Dat er nog emoties omgaan in iemand die totaal dement is, dat zie je alleen in de ogen. Die blik, zonder woorden, dat was mijn kernidee. Ik wou die emoties van iemand die helemaal de weg kwijt is uiten. In de loop van mijn opzoekwerk werd dat idee veel meer uitgediept naar alle perspectieven, om het zo grijpbaar mogelijk te maken.”

In een interview met Theater Rotterdam liet je weten dat je steun vindt in onze ‘donkere’ menselijke emoties. Emoties waar anderen meestal ver vandaan willen blijven.

“Alles heeft twee kanten. Het kan niet alleen maar licht zijn. Er is altijd een wisselwerking tussen wat mensen als negatief en positief beschouwen. Maar negatief is niet per se ‘negatief’. Je moet alles een plaats geven. Wanneer je alles verenigt, is dat voor mij een stuk ‘echter’, dan wanneer je sommige dingen probeert te onderdrukken. Je moet alles onder ogen zien, voelen, en een plaats geven.”

Hoe positioneert Zooming in on Loss zich in verhouding tot de twee andere luiken?

“Blueprint on Memory, het eerste stuk, was letterlijk een blauwdruk van geheugenverlies. Dat ging over het aanraken van heel het gamma, om de funderingen te leggen. Zooming in on Loss gaat over de angst, pijn en wanhoop van het verlies. Over de persoon die zichzelf verliest, maar ook over hoe de anderen iets verliezen, en de impact dat dat heeft. Omdat het vrij abstract is, gaat het ook over andere vormen van verlies, niet alleen verlies door dementie. Het laatste deel, Memory Loss, linkt de eerdere twee stukken aan elkaar, en gaat dieper in op het wetenschappelijk aspect. Daardoor voelt het ook iets directer aan.”

Heb je er ooit over nagedacht of je zo’n drieluik over geheugenverlies wel kòn maken?

“Het is soms zwaar geweest. Vooral bij het laatste deel was ik bang dat ik het onderwerp geen recht aandeed. Daar heb ik mezelf over moeten zetten, met steun van anderen. Bij alles wat ik deed, twijfelde ik. “Dat zegt niet alles”, dacht ik. Maar als ik daar nu op terugblik, ben ik heel tevreden met het einde. Het voelt aan als een echte afsluiter, ook al loopt het onderwerp eigenlijk gewoon door. In principe touren we met die trilogie en plannen we er meerdere dagen rond met activiteiten en debatten. Ook al is de fase van creatie dus afgerond, het maatschappelijke blijft doorgaan. We blijven erover praten.”

Hoe pak je dat aan, geheugenverlies vertalen in dans?

“Dat heb ik me ook lang afgevraagd (lacht). Als je het jaren hebt moeten aankijken, zijn er veel indrukken op je netvlies gebrand. Mijn grootste angst was dat ik er niet in zou slagen om mijn dansers in de staat van geheugenverlies te brengen. Jonge, fitte, vrolijke dansers die geheugenverlies moeten uitbeelden: dat is niet evident. In het begin deden we onder andere een oefening waarbij iemand een voorwerp bracht, en je dan moest doen alsof je niet wist waarvoor dat voorwerp diende. Dat was een goede oefening, want het is niet simpel om zo’n reactie te veinzen. Ik had het gezien bij mijn moeder, dus ik wist meteen of het geloofwaardig overkwam of niet.”

Valt die aanpak te vergelijken met je andere projecten?

“Een performer heeft altijd verbeeldingskracht, ook als we werken rond agressie, mentaal isolement of autisme. Ofwel zijn dat situaties en gevoelens waar we bekend mee zijn, ofwel werken we met indrukken van buitenaf en proberen we die naar binnen te krijgen. Het is altijd dezelfde aanpak. In dit geval was het moeilijk om te doen alsof je de kluts kwijt bent. Je moet geheugenverlies uitstralen, maar ondertussen moet je ook je stappen en bewegingen blijven tellen en je cues kennen. Dat dubbele, dat schizofrene, was heel zwaar.”

Is het een zwaar stuk voor de performers? Zouden ze het twee keer na elkaar kunnen brengen?

“Emotioneel niet. Qua concentratie ook niet. Tachtig minuten lang leef je je in. Zooming in on Loss is een confronterend stuk. Na een voorstelling zijn de drie performers bijna altijd depressief, omdat het zo veel van hen vergt. Maar dat geldt voor alle drie de stukken. Tijdens de repetities van Blueprint on Memory verloren we zelf ook vaak de weg. Als we een doorloop deden, was die plots tien minuten korter, omdat we collectief een deel waren vergeten. We kwamen met z’n allen in een soort gekke gemoedstoestand terecht. Het was speciaal om te voelen wat dat onderwerp met ons deed.”

Is er ook plaats voor de schoonheid van geheugenverlies?

“Geheugenverlies op zich is verschrikkelijk, maar veel hangt af van de fase waarin de persoon zich bevindt. Het is niet alleen maar paniek en angst, er zit ook enorm veel humor in sommige dingen. Dat heb ik zelf ook gevoeld. Een groot deel van The Memory Loss Collection gaat over acceptatie, of hoe je liefde kunt opbrengen voor iemand die verandert. In het begin klaag je nog: “allez, weet jij dat niet meer?”, en “komaan, train je geheugen”, maar na een tijd kan je niet anders dan het te accepteren. Dan moet je het beeld van vroeger loslaten, en daar zit iets moois in, want je leert eigenlijk iemand anders liefhebben.”

Meer weten over de voorstelling? Ontdek alles over Zooming in on loss hier.