Beste vrienden,

Dat we vandaag deelnemen aan de nationale staking is om ons verzet te tonen niet alleen tegen de verregaande besparingen die de overheid wil doorvoeren in de sociale en culturele sector, maar ook  tegen het maatschappijmodel dat daaraan ten grondslag ligt.

Er moet bespaard worden. Iedereen moet besparen. Zo horen we iedere dag van de overheid. Als we nu niet besparen, dan hebben we geen toekomst meer, klinkt het demagogisch en apocalyptisch.

Het lijkt inmiddels alsof die mantra in ons DNA gegleden is. Zelfs in onze meest gedurfde verbeelding stellen we de besparingen niet meer echt in vraag. Besparingen lijken de ultieme horizon van onze maatschappelijke fantasie geworden.

De besparingen raken de samenleving in het samenlevingsproject zelf. Als het samenleven ergens vorm krijgt, dan in sportverenigingen, sociale en culturele organisaties, artistieke instellingen.

Een van onze overheden mag dan het woord ‘verbinden’ als centrale term van haar beleidsintentie gebruiken, het werkelijke ‘verbinden’ gebeurt op de talloze plekken waar mensen samen komen om nieuwe inzichten op te doen, om andere mensen te ontmoeten, om ervaringen uit te wisselen.

Als er aan de toekomst gewerkt wordt, als er nog een sociale verbeelding bestaat, als er nog een interculturele dialoog mogelijk is, dan daar: op de sportvelden, in de cafézaaltjes, tijdens de jeugdkampen, in de  culturele centra, in de theaters, in de bibliotheken, in de musea, etc. 

Het samenleven gebeurt bottom up, niet top down.

De overheid mag touwen aanreiken, de knopen worden gelegd op het terrein.

België kent al decennialang een rijk sociaal en cultureel leven. De overheid zou daarin moeten investeren, in plaats van besparen. Want dat netwerk van organisaties, verenigingen en instellingen vertakt zich op alle niveaus van de samenleving. Ze zijn de longen die lucht pompen in het samenleven. Ze creëren de noodzakelijke ademruimte voor een maatschappij die steeds exclusiever, individualistischer en materialistischer wordt.

In zijn grote roman De man zonder eigenschappen zegt de Oostenrijkse schrijver Robert Musil dat als er zoiets bestaat als werkelijkheidszin, er ook zoiets moet bestaan als ‘mogelijkheidszin’. Het politieke denken wordt op dit ogenblik bepaald door het ‘werkelijkheidsdenken’, een denken dat zich blijkbaar alleen nog in termen van economische winst en financieel belang laat uitdrukken. ‘Werkelijkheidszin’ zegt: het is nu éénmaal zoals het is. Het kan niet anders. Er is geen alternatief. De enige veranderingen die de overheid doorvoert,  zijn degene die het neo-liberale kader ondersteunen en versterken.

Wij moeten ons opnieuw oefenen in ‘mogelijkheidszin’, in het geloof in het alternatief. Dat is de diepere betekenis en opdracht van de Hart boven hard-beweging. Het geloof dat er een alternatief is voor de wereld van de harde cijfers.

U zal het mij niet kwalijk nemen, beste vrienden, dat ik met de Bourlaschouwburg in de rug, een belangrijke rol weggelegd zie voor de kunsten in deze oefening van de mogelijkheidszin.

Kunst in zijn vele vormen, gedaantes en expressies is een permanente zoektocht voorbij de grenzen van wat zich aandient als de produceerbare of consumeerbare realiteit.

Kunst is een diep geloof in verandering, ontwikkeling en transformatie. Het is een weigering om hetzelfde steeds opnieuw te herhalen.

Het is aan de kunstenaar om een als doods en afgevlakt beleefde werkelijkheid weer nieuw leven in te blazen.

Het is zijn ‘taak’ om te onderzoeken wat een individu tegenover het massale kan stellen.

Hij is als geen ander in staat te onderzoeken hoe de eindeloze stroom kunstmatige sensaties van de massacultuur zich verhoudt tot de eigen ervaring. Dat is zijn engagement. Het menselijk bewustzijn en de menselijke ervaring vormen het domein van de kunstenaar.

De rijkdom en de diversiteit van dat bewustzijn en die ervaringen dreigen weggevaagd te worden door een eng economische kijk op de werkelijkheid en het samenleven en door een culturele productie van nietszeggendheid en middelmatigheid. 

Tegen die mentaliteit moet de kunstenaar zijn engagement opnemen via de kracht van zijn verbeelding.

Dat is wat de kunst ons toont: andere mogelijkheden dan de werkelijkheid die we kennen en waarvan voortdurend gezegd wordt dat we ze niet kunnen veranderen, dat we ze moeten aanvaarden.

We  moeten blijven geloven in de mogelijkheid van een politiek alternatief, vertrekkende van de  attitudes en waarden die we iedere dag in de sociale en culturele sector belichamen:

Rijke sociale interactie,
Een gedurfde culturele verbeelding,
Een intense discussie en eerlijke dialoog,
Zuivere aandacht en belangeloze zorg,
Een open gemeenschapsgevoel en radicale inclusiviteit.
Voor minder mogen we niet gaan!

Kortom: Hart boven hard!

Succes!

Erwin Jans
15 december 2014