In lege momenten kijk ik wel eens op YouTube naar dagboekvlogs. Daar zie ik sjablonen van levens passeren. Altijd weer hetzelfde, dat is geruststellend. Ik zie mensen hun bed opmaken, koffie zetten, hun huidverzorgingsrituelen uitleggen, verschillende outfits etaleren, shoppen, sporten, postpakketjes openen, koken, eten. Doodgewone dingen zie ik op YouTube, maar daar stopt het niet. Elke vlog eist namelijk iets bijzonders. Een leven is niet zomaar een leven, een leven is esthetisch. Alles is inspiratie, iedereen is creatief. Terwijl kunst nog steeds beheerst wordt door het ouderwetse systeem van poortwachters (wie mag er binnen, wie niet), kan iedereen, in principe, influencer worden. Beloftevol is het. De influencers porren ons aan om al onze bijzondere gevoelens en gedachten neer te pennen, keurig geordend in een notitieboekje. In de vlogs zie ik ook museumbezoeken en, vooral, heel veel boeken. Kunst moet ons helpen om voorbij het oppervlak te geraken. Zonder kunst kan content zich niet tot een waarachtig verhaal verheffen, dat weten de influencers. Verhalen verkopen, ja, maar ze maken het leven ook mogelijker. 

De influencers manen je aan je schermtijd te beperken. Lezen is zelfzorg en een manier om je van de massa te onderscheiden. Literatuur bestrijdt eenzaamheid, het leert je de tijd alleen door te brengen. Lezen is dus zeer handig voor de onttoverde en ontheemde generaties die prat gaan op grenzen ter bescherming van hun tere ego, maar tegelijk zo hongeren naar verbinding. Dit is de paradox van onze tijd: de grenzen die ons alleen maar dieper inmetselen in een verlammende eenzaamheid terwijl we schreeuwen om verbinding. Schermen bieden troost, vensters zijn het om zoveel mogelijk momenten mee vast te leggen, een letterlijke houvast die ons bevestigt in de drang alles te moeten volpraten. Ze zijn een medicijn tegen de vervreemding: kijk, ik besta! 

Opvallend is de afwezigheid van stilte en weloverwogen woorden online. Opvallend is eveneens de afwezigheid van theater, terwijl iedereen — op sociale media en elders — niet anders doet dan rollen vertolken en de schijn ophouden. 

Na de zoveelste video begint het wel te vervelen. Overal zie je de herkauwing van min of meer hetzelfde. De meeste influencers volgen braaf de recepten waarvan ze weten dat ze werken, weinigen kleuren buiten de lijntjes. Het cureren van jezelf gaat gepaard met een enorme controle en zelfcensuur: wat laat je zien en wat niet, wat zeg je en waarover blijf je stil? Online val je honkvast samen met één bepaald ik, daarom verankert iedereen zich het liefst in de beste versie van zichzelf. 

Voor velen is de smartphone de meest intieme bemiddeling tussen binnen- en buitenwereld, maar toch schiet het apparaat zo dramatisch tekort voor meer menselijke noden. Daarom vallen jonge mensen in de YouTube vlogs terug op papieren boeken. Op papier komen ze levens tegen die meer zijn dan lege hulzen. Levens die trillen van tegenstrijdigheid. Hun poriën barsten ervan open, eindelijk kan hun binnenwereld weer naar buiten vloeien, in plaats van monolitisch te verstenen in goedgekeurde beelden die een permanente krop in de keel opleveren. Interessant is aan de video’s hoe ze de platgetreden paden van consumentisme en vervreemding tegelijkertijd herhalen en bevragen. 

Herhalen en bevragen, een soortgelijk mechanisme is eigen aan theater. Stellig en oversneden roept Rosie Sommers Ik haat mannen! in de voorstelling German Staatstheater. Goedkope provocatie, denk je misschien, maar al snel merk je hoe de machine van theater complexiteit en nuance verleent aan deze ongemakkelijke uitspraak. Er resoneren geschiedenissen en toekomstperspectieven in door. Misschien herken je je wel in Sommers, die ook maar een heteroseksuele vrouw is, gedoemd tot haar verlangens. Je voelt dat het publiek niet weet wat ze ermee moeten, ze luisteren en ze wachten, er heerst een spanning waarin ze samen zoeken naar een plek voor deze oncomfortabele gevoelens. In dezelfde voorstelling passeren er tal van andere uitspraken die we allemaal wel eens geniepig in ons achterhoofd hebben gedacht, maar nooit in het openbaar zouden durven verkondigen. Iedereen denkt en voelt ongetwijfeld iets anders, toch bevinden we ons in dezelfde ruimte. Waar anders kan dat nog dan in het theater? Dit staalharde bewijs van vloeibaar, zoekend samenzijn. Zoals in Friction van Sophia Rodriguez, nergens online kom je verhalen tegen zoals Robert Steijn ze kwetsbaar en puur vertelt, hoe hij op het sterfbed van zijn vader zijn verontschuldigingen aanvaardt en alsnog zijn hand kust na een kindertijd van misbruik. 

In het beste geval is theater een brute, franke en elegante vertoning van wat er gebeurt als verschillende controlemechanismes het niet langer voor het zeggen hebben. Zo wijst het ons de weg naar een bepaalde bevrijding. Een bevrijding waar mensen online op zoek naar zijn, zonder zich ooit in het theater te wagen. Het papier van literatuur heeft zeker zijn magie, maar soms is de pulserende kracht van lijven van vlees en bloed gewoon onvergelijkbaar. Lijven breken met verwachtingen, zelden krijg je wat je geruststelt, soms geven ze je iets waarvan je niet weet dat je er eigenlijk naar op zoek was. Podiumkunsten omarmen de vluchtigheid van het leven. Ze vragen naar een ontvankelijkheid voor het momentum, bij sociale media kan je altijd nog terugscrollen, maar theater glipt, net zoals het leven, door je vingers als je het niet aangaat. 

De beeldenstorm van sociale media, hoe verleidelijk hij ook is, holt ons vanbinnen uit. Daarbij heeft escapisme slechts een kortdurend effect. Zelfs de vlogs getuigen pijnlijk van een hunkering naar oprechte innerlijkheid, wat onmogelijk te bevatten is in voorgekauwde clichés. 

We willen het leven dichter bij ons trekken door er online, van op een afstand, naar te kijken. Zo bewonen we een leegte. Waarom wagen we onze lichamen niet wat meer in het theater? In het theater, net zoals in de wereld, stuiten we op de onmogelijkheid van het leven. Altijd zijn er rollen te vervullen. Rollen die niet helemaal passen en wringen. Maar waar we bijna overal ter wereld veroordeeld zijn tot eenzaamheid, biedt het theater een unieke vorm van samenzijn. Daarin schuilt een diepe herkenning en verlichting, wat nu net de bouwstenen zijn voor een stevig gefundeerd innerlijk.